Enschede: eigen auto eruit, EV-Deelautoplan erin
Martin van der Ham is “eigenlijk geen mobiliteitsmanager”. Hij is hoofd van het financieel dienstencentrum van de gemeente Enschede. En hij is zelfverklaard autogek. Die combinatie moet de reden zijn geweest dat hij twee jaar geleden tijdens een brainstorm de kiem legde voor wat vanaf begin 2018 een van de meest ambitieuze gemeentelijke mobiliteitsprojecten van Nederland wordt. “Voor onze gemeente is duurzaamheid een van de speerpunten in het beleid. Maar destijds, in 2015, vonden we dat we daar als gemeente zélf meer zichtbaar in moesten zijn. Vandaar die brainstorm. We hadden het over zaken als duurzaam printen en biologisch eten in de kantine, en ik stelde voor om ook eens te kijken naar het vervoerbeleid: destijds declareerden medewerkers van de gemeente jaarlijks zo’n 550 duizend kilometer voor dienstreizen die ze met de eigen auto maakten. Dat leek me ook iets om aan te pakken. Daarmee werd de basis gelegd voor wat we nu Stad Up noemen, een stappenplan waarin we in eerste instantie elektrische deelauto’s aanbieden aan onze medewerkers en dat moet uitgroeien tot een vloot waarvan iedereen die in Enschede woont, werkt of de stad bezoekt, gebruik kan maken. De gedachte is dat we rigoureus van de privéauto af willen.”
Afgehaakt
Stad Up is niet alleen het geesteskind van Van der Ham, maar van een werkgroep die de afgelopen anderhalf jaar hard aan de plannen heeft gewerkt. Het project kent drie hoofdfases: de eerste moet begin 2018 van start en heeft als doel dat elke medewerker van de gemeente Enschede (in totaal ruim 1.500) voor een zakelijke dienstreis gebruik moet kunnen maken van duurzame vervoermiddelen. Als dat naar wens draait, wordt er opgeschaald: het aanbod van duurzaam deelvervoer wordt dan ook beschikbaar gesteld voor privéritten van medewerkers en andere organisaties in Enschede die al hebben aangegeven mee te willen doen – zoals Medisch Spectrum Twente, Universiteit Twente en woningbouwverenigingen. Daarna zijn de inwoners van Enschede aan de beurt, plus bedrijven en bezoekers van de stad. Daarna wordt het duurzaam deelvervoer gekoppeld aan andere vervoersconcepten, zoals het OV en zorgvervoer.
Commerciële aanbieders zijn gewoon te klein voor wat wij willen.
Deze ambitieuze opzet vraagt nogal wat van de partij die Stad Up gaat faciliteren. Van der Ham: “Ten eerste heb ik al vanaf het eerste moment aan de betrokken wethouders, het College van B&W en de partijen die mee willen doen duidelijk gemaakt dat we de nodige weerstand bij de eerste gebruikersgroep zullen ondervinden. Mensen houden er nu eenmaal niet van als hen iets wordt opgelegd – en dat hebben we ook gemerkt. Ambtenaren hebben sowieso veel inspraak in beleid dat hen raakt en je merkt dat veel medewerkers talloze beren op de weg zien als het gaat om het overstappen van de eigen auto naar een elektrische deelauto. We moeten ons best doen om die weerstand te overwinnen.”
Daarnaast werd duidelijk dat veel marktpartijen op een initiatief als dit zitten te wachten, maar dat ze het ‘eng’ vinden om er zelf vol in te duiken, zegt Van der Ham. “Van de vijf partijen die nu in de laatste fase van het aanbestedingstraject zitten, is er afgelopen zomer één alsnog afgehaakt die het project te ambitieus vindt. Dat vind ik opmerkelijk. Ik geloof dat er ook bij commerciële partijen nog veel te leren valt over het aanbieden van alternatieve mobiliteit.”
Sluitende businesscase
En wat is die grootschaligheid waar die partijen tegen aanhikken? “We willen volledig ontzorgd worden”, zegt Van der Ham. “De partij met wie wij in zee gaan moet zorgen voor de elektrische auto’s, de laadinfrastructuur, de achterliggende administratie en de software. We willen dat de gebruikers via een app een duurzaam reisadvies krijgen, waarin ook het OV en de elektrische fietsen worden meegenomen die de gemeente al heeft (dat zijn er 32, en de gemeente Enschede maakt gebruik van de NS Businesscard, red). Ook moet met de app de auto kunnen worden gereserveerd en geopend en moet de facturering geregeld zijn.”
5 Tips
1 Zorg eerst voor bestuurlijke draagkracht, met name van de verantwoordelijke wethouder(s).
2 Haal kennis en ervaring in de markt op door middel van een marktconsultatie.
3 Doe een innovatieve aanbesteding, bijvoorbeeld door middel van een concurrentie gerichte dialoogprocedure.
4 Zorg tijdig voor draagkracht onder de gebruikers van duurzaam deelvervoer.
5 Huur ontbrekende kennis voor het project tijdig in.
En de aanbieder is niet alleen verantwoordelijk voor het aanbod, ook de exploitatie is voor eigen rekening en risico. De gemeente Enschede stelt een budget beschikbaar van 209 duizend euro per jaar (het bedrag dat anders zou worden uitgegeven aan die door de medewerkers ingediende reisdeclaraties) voor fase 1, gedurende de looptijd van de overeenkomst. Die bedraagt vier jaar, met een optie tot eenzijdige verlenging door de gemeente van maximaal nog eens vier jaar. Door op te treden als launching customer en de afname van de duurzame diensten te garanderen geeft de gemeente de aanbieder dus een zetje, de rest moet hij zelf doen.
Vier partijen zijn er nog over die de klus onder die voorwaarden denken te kunnen klaren. Een ervan krijgt in week 51 van dit jaar het groene licht. En slechts een van hen heeft een sluitende business-case kunnen overleggen.
Veel leren
Hoe ziet het project er op praktisch niveau uit? Allereerst de auto’s. Is er een merkenbeleid? En hoeveel komen er eigenlijk? Van der Ham: “In eerste instantie zal het gaan om 20 tot 25 auto’s. Dat aantal moet uitgroeien tot vele honderden. Welke auto’s het zijn, bepaalt de aanbieder. Onze enige eis is dat de deelauto’s zeker vier personen moeten kunnen vervoeren en dat ze een actieradius moeten hebben van minimaal 250 kilometers volgens de NEDC-opgaaf.” De stroom dan, waar komt die vandaan? “In de eerste fase van het project zullen de auto’s door onze medewerkers worden gebruikt en dat betekent dat de auto’s in openbare gemeentelijke parkeergelegenheden komen te staan. Daar worden ze geladen met zeer donkergroene stroom die wij inkopen; die komt van windmolens en zonnepanelen. De kosten van die stroom bedragen zo’n negenduizend euro per jaar; dat bedrag nemen we voor onze rekening.” Fiscaal dan: is daar alles dichtgetimmerd? “Dat houden we goed in de gaten. We krijgen natuurlijk in latere fases van Stad Up te maken met de huur van deelauto’s in privétijd en dat moet goed worden geregeld – de aanbieder moet dat kortsluiten met de fiscus, maar we zullen zeker een oogje in het zeil houden. Een van de aanbieders in het aanbestedingstraject wil als incentive bij gebruik van de deelauto voor zakenreizen bijvoorbeeld gratis privékilometers aanbieden; dat zijn zaken waar we héél goed met de fiscus naar moeten kijken.”
We moeten ons best doen om de weerstand te overwinnen.
Ook het wagenpark van plantsoenendienstauto’s, busjes en wat dies meer zij wordt verduurzaamd. “We hebben vier VW’s Caddy die aan vervanging toe zijn en die willen we laten vervangen door Nissans e-NV200. Die gaan mee in de aanbesteding. Voor de overige voertuigen hangt het af van de afschrijvingsduur en de vraag of we een vervangend voertuig tegen die tijd nog nodig hebben.”
De hamvraag: kan en moet een overheid eigenlijk wel in een commercieel project als dit stappen? “Zoals gezegd: het is een enorme onderneming”, zegt Van der Ham. “Ik merk ook dat het een uitdaging is. Maar je ziet dat bekende partijen als Greenwheels of Car2go, die elektrisch deelvervoer aanbieden, te klein zijn voor wat wij van plan zijn. Ik zie onze rol als gemeente dan ook om de boel aan te jagen, om te zorgen voor een kritische massa waardoor het concept kan groeien, want ik vind dat de markt zelf dit soort projecten, op deze schaal, simpelweg te laat oppakt. Misschien worden we gaandeweg wel door andere partijen ingehaald, maar dat lijkt me alleen maar goed.”
De gemeente Enschede telt een kleine 158.000 inwoners. De gemeente biedt werk aan 1.531 mensen, verdeeld over 7 stadskantoren in Enschede. Van die medewerkers maken er 1.200 jaarlijks minimaal een dienstreis. Aan duurzame mobiliteit beschikt de gemeente zelf over 60 dienstfietsen, 32 e-bikes, 5 elektrische scooters en 50 elektrische auto’s. Met Stad Up hoopt de gemeente een CO2-reductie te realiseren van 94.000 kilo per jaar. De gemeente heeft 1.600 zonnepanelen en koopt voor 100 procent van zijn stroombehoefte groene stroom in.
